Грбовите на Македонија (3)

Меѓу совремeниците на дон Педро Охмучевиќ ( р. ? - у. 1599) се Јаков Крајков „от пределех македонских“ и Јаков „от Македоние“.

Првиот, на еден печатен псалтир запишал: „Аз Јаков от пределех македонских, од места зовом Софија, Крајков син... И аште кому која потреба, в’схоштет от светих книг, то вса сија сут принесена в места Скопје, у Кара Трифуна.“

Вториот, во 1566 г. поговор на печатен псалтир запишал: „Изидох от Македоние, отч’ства моего и в’нидих в западних странах близ Рим, в град Венетиа, и тамо обретох стари калапи Божидара... И аз убо, Јаков родом и от’чством бех иже в подкрили великие гори Осоговцеј, близ Коласискаго [Коласија е старото име на Ќустендил. - Забелешка на Скаловска.], от места нарицаема Камена Река“. (Радмила Угриновска - Скаловска, Записи и летописи. Скопје 1975. 87-88).

Првиот познат македонски книжар е Кара Трифун. Тој во Скопје во втората половина на 16-ти век во неговата „словенска книжарница“ (така стои во старите книги) ги продавал венецијанските изданија на Јаков Крајков, на Ј.Загуровиќ и други црковни книги.

Страница од Часловот на Јаков Крајков.

Страница од „Часловот“ на Јаков Крајков, „от пределех македонских, од места зовом Софија“.

Според Скаловска: „Јаков, Крајков син од Софија и Јаков од Камена Река, село под Осоговската планина се печатарски трудбеници кои работеле во една од најстарите јужнословенски печатници на Божидар Вуковиќ во втората половина на 16 век. [Но] Не е утврдено дали се работи за едно лице или за двајца луѓе.“ (Ibid.) Aко едно лице може да има две родни места, тогаш да ги сметаме за еден ист човек Јаков од Софија и Јаков од близната на Ќустендил.

Патем, да го спомнeмe и Милети Македонски кој живеал во 17-от век. Во 1636 г. во печатницта на угаровлашкиот господар Матеј Бесараб, е напечатен црковнословенски псалтир, наменет: „најпаче же Болгаром Сръбом Оунгаровлахом Молдовлахом, и проч“. Како издвач на овој псалтир е забележан Мелети Македонски (Мелетiю Македонскомоу), светогорски монах „въ великой Болгарской лавре монастира Зоуграф зовемаго (Каратаевъ, Описанiе славяно-русскихъ книгъ. Спб. 1883, стр. 459-460).“ (Й.Иванов, Българите въ Македония Издирвания и документи за техното потекло, език и народност. Второ допълнено издание. БАН. София 1917. 173)

Историја Југославије, Белгад - нема година на издвање, нема наведено автори.

Во „Историја Југославије“ (издадена 30-те години во Кралството Југославија) во врска со употребата на името Македонија во XVI-XVII за означување на предели од Црна Гора, Босна и Србија стои следното објанение:

„Божидар Вуковић [т.е. погоре споменатиот Црногорец Божидар Вуковиќ], српски штампар у Млецима, год. 1519 казивао је за себе да је отачаством „од диоклитиских страна, у пределима маћедонским, од града Подгорице“ [денешниот главен град на Црна Гора]; год. 1566 један писар од из херцеговачког манастира Завале наводи да се налази „у странама македонским“; год. 1615 наводи се манастир Морачу да ја „у западним странама, у пределима маћедонским“, а год. 1661 неке хаџије у Јерусалиму говоре за се да су „од предела маћедонским, од земље Босне, од места Сарајево“. Ово проширење географског појма Маћедоније дошло је, несумљиво, по том обухватању целог српског подручја под власт охридске маћедонске цркве.“ (стр. 310 од Историја Југославије. На ова обемна книга, А4 формат на 615 страници, нема авор(и), година и место на издвање, само стои дека е издадена од „Народно Дело“ што значи во Белград. Претпоставувам, издадена е во првата половина на 30-тите години од XX век.)

Во едно писмо (ако истото е автентично) на германскиот владетел Рудолф II од 1579 г. до папата, српскиот град Шабац е вброен во градовите на Македонија:

„На најблажениот во Христа отец, господарот Грегориј XIII [Грегориј III, римски папа (1572-1585). Заб. од составувачите на зборникот. Во текстот на писмото стои: Грегориј XIII.]...

...дон Петар Црновиќ, инаку Ангел, дојде овде [т.е. кај Рудолф II] и покорно ми изложи дека тој води потекло од прастариот род на царот Константин [На кој цар Константин приредувачите на зборникот не дале појансување.], од татко Хелија-војвода од Sciabaiach [Шабац] роден во Salonae [Солун] и други делови на Македонија, и дека Турчинот.... го протерал од татковината... ја молиме Вашата Свтетост да го прифати споменатиот дон Петар“. (ИНИ, Документи за борбата на македонскиот народ за самостојност и за национална држава. Скопје 1981. I. 141)

Св.Софија - Охрид.

Св. Софија - Охрид, катедралниот храм на Охр. арх.

Круната на Охр. архиепископи. Круната на Охр. архиепископи

Но, титулите на охридските архиепископи во период од 1515 - 1615 г. не го потврдуваат како точно тврдењето дека „охридската македонска црква“ го ширела името Македонија во Босна, Црна Гора и Србија.

Според Иван Снегаров: „Во турско време охридската архиепископи употребувале велечествени титули, кои после половината на XVI век не биле соодветни на реалната големина на нивната диецеза, туку изразувале претензии врз изгубени земји.“ На пр., Доротеј „родум Словен“ (И.Снегаров) во 1466 г. се потпишал: „Доротеј со милост Божја архиепископ на Прва Јустинијана и на сите Бугари и Срби и северните предели и други.“ Така се потпишал и Прохор („Словен“ - И.С.), во 1548 г. но без зборовите: „северните предели“, а во 1549 г. и без зборот: „сите“ (Според Љ.Стојановић, Прохор во 1541 е наречен папа, но И.Снегаров смета дека се работи за грешка: Прохор, со милост Божја архиепископ на Прва Јустинијана, папа на Бугари и Срби и Поморие и други). Паисиј е „првиот познат aрхиепископ кој Охридската архиепископија ја нарекол патријаршија“ (1566 г.) Гаврил (I), родум од Јанина, во 1587 г. на латински ја започнува една своја својата грамота: „Gabriel miseratione diuina Archiepiscopus Justinianae P. Archidarum et totus Bulgariae, Seruiae, Albaniae, utriusque Walachiae“. Во своето писмо од месец октомври 1587 г. тој се нарекол: „патријарх на Бугарија, Србија, Македонија, Албанија, Богданија (Botania) и Унгаровлахија.“ Атанасиј во свое писмо од 1596 г.: „Athanasius Dei gratia arhiepiscopus Prima Iustiniane, Achridensis, Vulgarie, Servie, Albanie, Valachie, Moldavie, Litivaniae patriarca Rassie; а во свое известие од 1615 г. „Athanasio Patriarcha della Prima Iustiniana“...“

Охрид 1915 г. - поглед на Св. Софија.

Охрид во 1915 г. - поглед на Св.Софија.

„Во втората половина на XVII в. охридските предстојатели на архиепископскиот престол како да немаат слабост кон величествени титули. Во 1660 г. Игнатиј (I) се потпишал само Архиепископ Охридски или на Охрид, како и Панарет во 1671 г. Исто и Зосима (I) во еден акт од 1663 г. се нарекол архиепископ на Прва Јустинијана Охрид, но во 1666 г. (се титулирал ) како архиепископите од византиско време: Зосима, по милост Божја архиепископ на Јустинијана, Охрид и цела Бугарија [Кај И.С. на грчки, во мој слободен превод]. Партениј во кодескот на костурскиот митрополит се потпишал исто како Зосима во 1663 г.“. Охр. архиепископ на 21.02.1719 г. се потпишал: „Јоасиф по милост Божја архиепископ на Прва Јустинијана Охрид и Цела Бугарија“. (Иван Снегаров, Итория на охридската архиепископия-патриаршия от падането и под турците до нейното инищтожение 1394-1767. МНИ София 1932. 378-381; 527).

Патем, идејата во титулата на Охр. архиепископи да се вметне додавката „на Прва Јустинија“ се појавува и реализира во XII век. Целта на Византијците била да ја претстават Охр. арх. како основана од императорот Јистинијан I (VI век), иако истата била уништена во аварско-словенските напади во крајот на VI и првите години на VII век.

Охридската патријаршија.

Охридската патријаршија (според картата во атласот на Димитар Ризов, Българите в техните исторически, етнографски и политически граници. Атласот е напечатен на германски, англијски, француски и бугарски во Белин 1917).

Во врска со тврдењето дека „охридската македонска црква“ го ширела името Македонија во Босна, Црна Гора и Србија, вниманието го заслужува следното тврдењето на Б.Ристовски:

„...за затврднување на бугарското име во Македонија решавачка улога изигрува и еден друг веќе спомнат факт: по пропаѓањето на Самуиловата држава византискиот император Василиј II, според вообичаениот ред во империјата, новозавземените територии ги раздели на теми и така Македонија, како центар на пропадната „бугарска држава“ [Самуилова Бугарија], стана тема со името “Бугарија“... Освен тоа, Василиј II уште веднаш ја детронира и Охридската патријаршија на ранг на архиепископија, но ја остави како автокефална црква, која меѓутоа сè до укинувањето во XVIII в. го задржа во својата фирма и бугарското име... Не толку краткотрајното владеење на српските феудални господари во Македонија не можеше да го избрише бугарското име, бидејќи Охридската архиепископија постојано го потхрануваше и не само во епархиите во Македонија, туку и во оние што беа надвор од денените нејзини граници. Затоа и не е чудно што, на пр., и Евлија Челебија во XV в. наоѓа Бугари и во Белград и во други места што биле под јурисдикција на црквата на Охрид.“ (Б.Ристовски, op. cit. 61-62; 64)

Белград на гравура од XIII-ти век.

Белград на гравура од 13-ти век.

Според Атанас Иширков: „Во студијата на Dr P.Matkovič, Putovanja po balkanskom poluotoku za srednjeg vieka, напечатена во Rad jugoslav. - Akad., кн. 42, стр. 56-185, гледаме дека во 11 век и покасно, кога византијците ја владееле денешна северна Србија и Бугарија, градовите Белград и Ниш се наречени бугарски градови. Така на пр. Lietbert, епископ камбријски, ја нарекува (1054 г.) северна Србија со името Бугарија, Белград - бугарски град. Матковиќ претпоставува дека тоа е во врска со стари спомени (до 1014 г. Бугарите навистина владеат со Белград) или пак дека таму имало бугарско население (Rad 42, стр.70). Изгледа дека во Белград секогаш имало силна бугарска колонија, која својот почеток можеби го води од долгогодишното владеење на Белград од Бугарите во 9, 10 и 11 век. Кога Сулејман Велики го завзел Белград во 1521 г. од тој град преселил многу Бугари во Цариград и неговатa околина. Спомен од тоа преселување е селото Белград кај Цариград [Hammer-Hellert, Historie de l’empire Ottoman. Paris. V, 19]. Евлија Челебија, кој подробно го опишал Белград врз основа на своите набљудувања, го пишува истото, дека во Белград се говори српски, бугарски, бошњачки и латински [Путопис Евлије Челебије о српским замљама у XVII веку превео с турског Дим.С.Чохаџић. Споменик XLII, стр. 10 и 12]. Стефан Караџиќ пишува дека во 1810 г. Бугарите биле сила во Белград [Скупљени историјски и етнографски списи Вука Стеф. Караџића. Београд 1898. I, 97]. Во околината на Белград имало исто бугарски села [Мемоари проте Матије Ненадовића. У Београду, 1883, стр. 104: „било је у Топчидеру десетак кућа сламњача бугарских, пак су празне остале, а Бугари побегли“, 1804 г. во време на српското востание]. Бугарски села во околната на Белград има и сега [Се однесува на 1915 г. - з.м.] (Види д-р Ј.Цвијић, Насеља српских земља. Расправе и грађа, књ. II (1903), стр. 970-971].“ (Атанас Иширков, op. cit. XI-XII.)

Јужната граница на Пеќката патријаршија во 1640-1655 г.

Јужната граница на Пеќката патријаршија во 1640-1655 г.

Мехмед Паша Соколовиќ (1505-1579), р. во Босна, убиен во атентат. Мехмед Соколовиќ.

Во 1567 г. великиот везир Мехмед Соколовиќ (везир од 1567 до 1579 г.) влијаел да биде издаден султански берат за обнова на српската пеќка патријаршија, за патријарх бил назначен брат му Макарие. Во границите на обновената Пеќка патријаршија влегле предели кои не биле српски - скопската, ќустендилската и самоковската епархија, а во титуилите на пеќките патријарси се спомнува и бугарското име, кое секако се однесува на споменатите три епархии. За првиот патријарх се кажува: „Макарие подржештоу србскоје начелства и Бл’гаром и поморским странам“ (Љ.Стојановић, Стари српски записи и натписи, бр. 645). Во 1580 г. за патријархот Герасим се говори како за: „архиепископа пекскаго и патријарха всем србљем и блгаром и северним странам“ (Истото, бр. 751). Во 1629 г. Паисиј се титулира: „Всем Србљем и Блгаром патриарх“ (Истото, 1202). Во 1682 г. патријархот се потпишува: „Арсениј, Божиеју милостију патриарх пеккски и всем Срб. и Блгар. и прочим“ (Истото, бр. 1749). (Цит. од Й. Иванов, Българите в Македония... 165-167) Титулата на патријархот Арсение III Черноевиќ според една преписка од неговото време е: „Архиепсикоп Сербскиј и Болграскиј, Словенскиј и всего Иллирика западнија страни патриарх“.“ (Според неколку српски зборници и др. извори, цитирано кај Атанас Иширков, Западните краища на българската земя. София 1915. XXXIII) Во титулите на Пеќките патријарси до укинувањето на Пеќката патријаршија во 1766 г. постојано е присутно и бугарското име.

културната атмосфера во која се појавил

првиот познат македонски грб

Блаже Конески, Македонската преродба. Скопје 1953 г. [10]

А.Матковски пишува и за „културната атмосфера“ во која се појавил првиот познат македонски грб:

„Еден од првите географи на XV век Enea Solvio Piccolomini ... сите Јужни Словени со општото име ги нарекува „Illyricae gentes“, т.е. „Илирски народ“. Ова име со ова значение постепено го примиле и претставниците на хрватскиот хуманизам, како симбол на саканато обединување и ослободување на сите Јужни Словени. Сè до 1485 г. во актите на Римската конгрегација од 1485 г. се јавува и изразот „natio illyrica“, а од 1496 г. и „nations illyricae“. Првите хрватски хуманисти се обиделе да ги означат дури и границите на „natio illyrica“. Така Јурај Шишгоржиќ... на јужнословенското подрачје гледа како на единствена културна и географска средина, одредувајќи ги границите на „Illyria“ и тоа: на запад до Фурландија, на север Унгарија, на исток Црното Море, а на југ Албанија и Грција. ...И хрватскиот писател од XVI век Винко Прибоевиќ во своето дело „За потеклото и згодите на Словените“, пишувано на латински јазик и печатено во Венеција во 1532 г., Македонците ги сметал за Словени. И Александар Македонски го сметал за Словен.“ (А.Матковски, Грбовите на Македонија... 55)

Александар III Велики - мозаик од I в. пр.н.е.

Александар III Велики - мозаик од I в. пр.н.е.

Иван Гундулиќ Иван Гундулиќ

Според Драган Ташковски: „Од каде... Филип и Александар Македонски, во главите на македонските Словени дошле како Словени, денеска не е многу тешко да се утврди. Првиот кој старите Македонци ги сметал за Словени бил доминиканецот Винко Прибоевиќ, кој во говорот одржан на соборот на Хвар во 1525 г. ги прогласил за Словени заедно со Аристотел - и Филип и Александар Македонски. Преку него оваа заблуда како факт ја презел не само Мавро Орбин, туку и сплитскиот јазичар Матија Алберти (1561-1623), кој вели дека: “словенскиот род под великиот Александар Србљанин на целиот свет закони им давал”. Најверојатно од него тоа го прифатиле дубровчаните: Домининко Златаревиќ (1558-1609), Иван Гундулиќ (1598-1638) и Јуниј Палмотиќ (1606-1657), Матија Рељковиќ и други. Иван Гундулиќ во својот “Осман”, како и Јуниј Палмотиќ во својот балетски текст “Глас”, го спомнуваат Александар Македонски како: “Србљанин” или “Словен”. ...Додека И.Гунделиќ, во својот „Осман“ во врска со Александар Македонски во певание III пишува:

“Тијем у њих се још зачини

што се у пјесан стави одавна

од Александра Србљанина

врз свијах цара-цара славна”,

дотогаш Ј.Палмотиќ во „Глас“ за ова пишува:

„Лесандро је цар велики

придобитник свега света

би му узрок да је толики

крепост ка је веровати.“

Преку нив ова фама се шири натаму, меѓу другите Словени. Од каде му дошла ваква мисла на В.Прибоевиќ, денеска [се однесува на 1970 г.] не е тешко да се утврди, ако се земе предвид дека тој бил под силно влијание на западноевропскиот, а особено на италијанскиот хуманизам и ренесанса кога, обновувајќи ја античката книжевност, е презентиран романот за Александар Велики, кој во првата половина на XVI век е преведен на српско-хрватски народен јазик.“ (Драган Ташковски, Раѓањето на македонската нација. Скопје 1970. 233-235)

Во споемената „Историја Југославије“ дадено е едно објаснување во врска со пишувањето на Андрија Качиќ-Миошиќ (1704-1760) во неговиот „Razgovor ugodnim narodim slovinskoga“ - 1756 г. дека Александар III Велики бил „Србљанин“:

Андрија Качиќ - Миошиќ (1704-1760). Андрија Качиќ-Миошиќ

„Он је, још увек твтрдо верујући у атентичност лажног словенског тестамената Александара Маћедонскога, престављао овог старог балканског владара како родоначалника правих словенских витезова, подвлачећи му значај многу већи него што је то чинио Гунделић, који га је исто тако, по истом схавтању, сматрао као „Србљанина“. Идући за Ритером, Качић је опевао словенске земље, које хватају „од мора латинскога“ до „Балтика леденога“ као „илиричку“ или „словинску“ државу. Илирци су једна грана Словена, наглашава он, прозвана тако по њиховом краљу Илирику; све илирско у исти мах је и словинско. У његовом Разговору са љубављу опевана је сва наша историја, од оних тамних ликова Дукљанске хронике па до краја века; и то Срби, и Хрвати, и Бугари.“ (Историја Југославије. 339)

Насловната од Razgovor ugodni naroda slovinskoga.

Андрија Качиќ-Миошиќ „Razgovor ugodni naroda slovinskoga“ во стихови пишува и за „Рељо Крилатиот“.

„Bosna slavi Ralju Bošnjanina,

Sen bieli Ivu Senjanina,

Ungaria Sibinjanina Janka,

Bulgarija Kraljevića Marka“.

Царството на Самуил.

Царството на Самуил (според Д. Ризов).

Андрија Качиќ-Миошиќ пишува и за историјата на „vitežka Bulgarija“. Тој со восхит пишува за цар Самуил „koji je oslobodio Bugarsku od grčkog nasilja“. Во неговиот еп од 160 стиха, под заглавјето „Psimo od kralja Vladimira“ пишува и за мажењето на Косара, ќерката на цар Самуил, со црногорскиот кнез Владимир.

Ете некоклу стиха:

„Gorko cvili sužanj Vladimire

U tamnici kralja bugarskoga,

Gorko cvili, da ne čuje niko,

Al, to čuje Kosara divojka:

Lipa ćerca kralja bugarskoga...

Tišila ga Kosara divojka:

Nemoj cvilit, moj sužnju nevoljni!

Ja samo ćerka kralja bugarskoga...

Samuela...“

Владимир и одговара:

„Prođi me se, Bugarko divojko,...

Jerbo ću ti brzo poginuti

U tamnici kralja bugarskoga,

Samuela, da ga Bog ubio!...

Ja sam, seko roda gospodarskoga;

Al, sam sužanj kralja bugarskoga...”

Косара оди кај татко и, со солзи го моли да и дозволи да се омажи за Владимир, потоа среќна се враќа кај Владимир:

„Ustani se, kralju Vladimire!...

Evo tebe zaručnica zove,

Lipa ćerca kralja bugarskoga...”

Тогаш цар Самуил:

„Zove k sebi bugarske terezije

da mu kroje sa zlatom haljine

Oblači ga u skrlet i zlato

Sinu sužanj kano sunce žarko...“

И почнува свадбата:

„Da je kome pogledati bilo

Samuela kralja kralja bugarskoga,

koga svoga zeta celivaše...”

(Група автори, Hrvatsko-bugarski uzajamni odnosi kroz stoleća. София 1999. 30-32)

Андрија Качиќ-Миошиќ во неговата стихотворба за Скендер бег, говори и за народноста на некој си Јанко од Дебар:

„Ал’ se nađe jedan izdajica,

Komu bihu jaspre omilile:

Dibrež Janko, da ga Bog ubio,

Bugarskoga roda i plemena.“ (A.Kačić-Miošić, Razgovor ugodni naroda slovinskoga. Zagreb 1896. 5-o izdanje, 133. Цит. од Й.Иванов, Българите в Македония... 164.)

Вук Драшковиќ

Вук Драшковиќ[11]

Понатаму пак според Матковски: „Хрватските преродбеници Х.Луциќ, Д.Златариќ, И.Гунделиќ, Ј.Палмотиќ и други Александар Велики го сметале за Словен, а некои од нив и како „kralj od Srbalja“. И Антун Враниќ... својот хрватски мајчин јазик го нарекува „илириски“. Во ваква културна атмосфера се јавил [меѓу 1584-1595 г.] грбовникот на Петар Охмучевиќ на чело со грбот на Илирија... За развојот на илирската идеја многу придонела и црковната реформација, која тогаш била во ек во Западна Европа. Иако протестантизмот само периферно ги зафатил некои јужнословенски народи, сепак брановите на ова движење се почуствувале што биле и кај словените што биле под Австриската империја. 

Протестантите од Хрватска и Словенија морале да бегаат во Германија. Сите тие во туѓа земја се чувствувале како синови на еден народ. Во Urach близу Tubingen основале илирска печатница, каде што печателе протестантски книги наменети за целото протестантско подрачје од Трст до Црно Море. Книгите биле печатени на кирилица, латиница и глаголица. ...Тие сакале да создадат „илиски литератураен јазик“, што требало да биде разбирлив за сите Јужни Словени. ...Најизразит преставник на ова движење во триестите години на XVI век бил Матија Влаиќ, наречен „Илирик“... Сличен бил случајот со протестантскиот реформатор Примож Трубар (1508-1586). ...Иван Гундулиќ (1589-1683) во својот „Осман“ Александар Македонски го смета за Словен или „Србљанин“ и ја изразува вербата и способноста на јужнословенските народи сами да ја ликвидираат турската опасност. И во „Дубравка“ доминира култот на слободата и чувство „словенства“. ...Мавро Орбини во Пезаро 1601 г. ја издаде книгата „Царство на Словените“... Бил наречен [од великосрпскиот идеолог Стојан Новаковиќ] „татко на панславистичката мисла“. Јурај Крижаниќ (1618-1683) се смета за главен идеолог на панславизмот. ...Павао (Павле) Ритер Витезовиќ (1652-1713) во својата „Cronika“ што ја издал во 1698 г. во Загеб, пишува дека „словенски или илирски народ“ живеал од Јадранско Море до Камчатка. .... Филип Грабовац (1697-1749)... вели дека „илирски“, „словенски“ или „хрватски“ е еден јазик, еден народ со три имиња...

Андрија Качиќ-Миошиќ (1704-1760), фрањевац во својот труд „Razgovor ugodni naroda slovinskoga“ (Venecija, 1756) дава делумно во проза, а делумно во стихови, многу настани од „словенската“ (т.е. јужнословенската) историја, со што сакал да покаже дека Јужните Словени имале славни владетели и славно минато, без оглаед на тоа дали биле од Хрватска, Босна, Србија или Бугарија.

Андрија Јамбрешиќ во 1742 г. објавил четиријазичен лексикон, во кој за поимот „Illyricum“ дал толкување дека „ilirijanska zemlja“ е “Veliko Slovensko“ и дека на илирски јазик се зборува не само на Балканот, туку и во Моравска, Чешка, Унгарија, Полска, Литванија, Русија и др. Кога ги спомнува Кирила и Методија, вели дека глаголицата била „илирско писмо“.

Људвиг Гај (1809-1872) ... „Во Илирија - велел Гај - може да има само еден литературен јазик. Него не треба да го бараме на едно место, туку во целата голема „Илирија“...

Покрај Хрватите од „илирската идеја“ биле опфатени и некои Срби, како што бил Јован Раиќ (1726-1801), еден од најучените српски калуѓери од свое време, кој ја напишал „Историја разних слоевенских народов наипаче Болгар, Хорватов и Сербов“. И покрај недостатоците [Во неа не се смонуваат Македонците како одделен јужнословенски народ, а границата меѓу Србија и Бугарија Раиќ ја поставил на Косово Поле.], одиграла голема улога кај сите Јужни Словени.

Станко Враз (1810-1851). Станко Враз[12]

Од Словениците што биле опфатени со ова идеја се истакнал Станко Враз (1810-1851), кој станал и секретар на „Матица Илирска“ во Загреб.

И лица што некои ги сметале дека се по потекло од Македонија, биле опфатени или биле спроведувачи на илирската идеја. Таков бил Јулие Кловиќ, со хуманистичко име Guilio Clovio (1498-1578), којшто додека бил жив го сметале за најголем миниатурист. Роден е во Хрватска и го нарекле „Croatis Illyricis“ и „Macedo“ затоа што, како наведува Васари „porijeklom je bio Makedonac“. За неговото потекло многу се дискутирало „proglašavajući ga sa stajališta iridente Makedoncem, Ilirom i Taljaninom“. Работел во Италија каде ги изработувал во минијатури уметничките дела на Микеланѓело, Рафаел и други, поради што го нарекле „мал Микеланѓело“. Умрел во Рим...

Со ова идеја бил опфатен и Христoфор Жефаровиќ, Влав од Дојран, кој преминал во австриската монархија каде што во Виена, во 1741 г. ја издал прочуената „Стематографија“ со грбови на словенските народи. Самиот се потпишувал „Илирико-росијанскј опшчиј зограф“.

И по забраната на илирското име од страна на автсрискиот двор, имало лица по потекло од Македонија што биле поборници на јужнословенската идеја. Таков бил Емил Чакра (1837-1894) по потекло од Струга. Работел во Војводина, но ја посетувал и Македонија. Студирал во Прага и Виена. Во 1859 г. издава „Словенска Азбука“. Во 1860 г. во Нови Сад го издава весникот „Словенка“. Застапувал словенофилски идеи, верувал во федаративното уредување на Словените воопшто и на Јужните Словени одделно. Се застапувал за единствен јужнословенски јазик.

Носителите на илирската идеја биле свештеници, интелектуалци, трговци. Основната цел им била обединување на сите Јужни Словени под едно заедничко име „Илир“ во една голема „Илирија“. Општото име „Илир“ немало за цел да ги задуши имињата на одделните јужнословенски народи, туку напоредно со општото име ги истакнувале и одделните јужнословенски народи што дотогаш биле слабо или недоволно познати, како што бил случај со македонскиот. ...Овие идеи Русија прво ги одбива и дури кон средината на XVIII век почнува да ги прифаќа и да ги експолатира за своја цел. И Австриската монархија сакала да го искористи илирското име за свои цели, но биедјќи тоа станало популарно, особено во Хрватска и Војводина, на 11.I.1843 г. со декрет било забрането.

...По забраната, а особено по појавата на националните јужнословенски држави [Црна Гора, Србија 1814 г., Бугарија 1878 г., Словенија и Хрватска во 1918 г.] античките имиња „илир“, „илирска нација“, „Илирија“ и сл. почнале да се губат, бидејќи не биле сврзани со еден народ, туку со повеќе... Токму обратното е со античкото име Македонија. Бидејќи ова име било врзано не за повеќе народи, туку само за еден народ и тоа токму за во она време кога се формирал во нација и бидејќи друго старо установено и зачувано име немал, кое евентуално би можело да биде опозиција на новото име, тој го присивоил античкото име, на чија територија уште и живеал, за свое национално име. Но тоа не се случило само со Македонците, туку исто така постапиле и Хрватите кои античкото име „Croatia“ го подигнале на степен на национално име. Така античките имиња што повторно се појавиле во свеста на претставниците на јужнословенскиот хуманизам и ренесансата, како и кај преставниците на илирската идеја, се зачувале, па дури и се подигнале на повисок степен (национален), доколку тие имиња добиле нова национална содржина, како што е случајот со Хрватска и Македонија; а за ониe антички имиња, на кои им недостасувала ваква содржина тие се изгубиле (Илирија). .

..Како резултат на илирската идеја, кон крајот на XVIII век, дури и на автсрискиот двор и на врвните политичари и воени лица во австриската монархија им била веќе јасна етничката поделба на Јужните Словени, во која македонскиот народ го сметале посебен. Затоа, во Австро-турската војна од 1869 г., кога австриските војски навлегле во Македонија, австрискиот цар Леополд, на 26 април 1690 г., издал протекциона диплома во која оделно го повикувал секој народ „incolas Bulgariae, Serviae, Macedoniae, Albaniae universos in genere et specie“, да се борат со автсриската војска против заедничкиот непријател - Осамнлиската империја.

Ова малку подолга анализа - кажува А.Матковски - има за цел да укаже дека македонското име и македонскиот грб се јавиле како резултат на напредните движења во светот и на Балканот и дека Петар Охмучевиќ нешто свесно, а нешто несвесно, бил само двигател на една идеја што времето ја родило. Петар Охмучевиќ, како и другите преродбеници што ги споемнавме овде... не можеле да го изостават македонскиот народ и затоа во хералдичките илирски грбовници напоредно со српскиот, бугарскиот и хрватскиот грб, го ставиле и македонскиот, и на тој начин хералдички ја истакнале индивидуалноста на на секој од овие народи одделно. Така, тие на хералдички начин ја истакнале идејата за автономија на секој јужнословенски народ, вклучувајќи ја тука и Македонија, во една заедничка „илирска држава“.“ (А.Матковски, Ibid. 56-61 и 64)

---

10.) Во средината на 20-ти век, говорејки за настани од 1860 г. Блаже Конески кажува: „Александар Велики и неговите Македонци ги сметале (како што и денеска некои луѓе во нашиот прост народ) за чисти Словени. Тоа уверување не било измислено кај нас. Тоа било распространето пошироко, пренесено од постари истории. Александра го среќаваме на пр. преставен како Словен кај дубровничкиот поет Иван Гундулиќ. Тоа му годело на словенското самочуство.“ (Блаже Конески, Македонската преродба македонските учебници од 19 век. Скопје 1953. 80)

11.) Идејата дека древните Македонци биле Срби, повторно ќе се појави после Санстефанскиот мировен договор. Великосрпскиот идеолг Милојко Веселиновиќ во 1878 г. во својата брошурка „Србин и Македонија“ тврди дека еден дел од „Србите во Македонија“ доживеале: „славу и величину на 4 века пре Христа под својим краљевима: Велики Александром Филипом и другим још у старије доба.“

Во 1991 г. грчкиот професор по историја на Аристотеловиот универзитет во Солун, К.Вакалопулос зборувајки за „поробените Грци во Македонија“ и за „дострелите на скопската пропаганда“ кажува дека таа „машинерија“ е таква што „не би и било тешко да докаже дека сред Балканот има и Кинези“. (в-к Нова Македонија, Скопје 14.04.1991)

Неколку месеци покасно, на прес конференција во Атина, српскиот книжевник и политичар Вук Драшковиќ изјавува: „Јас сум слушал многу, односно не многу, но доста школувани луѓе од Скопје, кои од некаде веруваат дека Александар Македонски бил Словен и дека е нивен родоначалник. Има и луѓе кои веруваат во тоа, но тоа не е работа за конференции за печатот, туку за универзитети, а ако не помогнат универзитетите - тогаш за лекари... Но, секому мораме да му го почитуваме правото на национално чувство.“ (в-к Нова Македонија, Скопје 13.07.1991.)

12.) Станко Враз (1810-1851), Словенец, хрватски поет, литературен критичар. Еден од три-четворицата Словенци кои биле занесени со „илирската идеја“, но другите ја напуштат, а С.Браз е единсветиот Словенец - „Илирец“. Во 1845 г., рускиот учен Виктор Григорович на врќање од Македонија и Бугарија се среќава со Станко Враз. В.Григорович со себе понел повеќе од 200 народни песни од Македонија (меѓу кои неколку добиени од Димитар Миладинов) и од Бугарија, а Враз од нив препишал околу 60. Од нив во сп. „Kolo“ кн. IV и V во 1847 г. под насловот „Narodna pjesma bugarska“ објавил 27 народни песни, од кои 24 се од Македонија (од Галичник 15, од Струга, Битола, Ново Село Солунско, Мелник и др.). Враз „јуначките песни на западните и македонските Бугари“ ги оценува како „монотони и еднолични“, а за „јуначките песни на источните, или дунавско-балканските бугари“ кажува дека „се во женска рима.“ Или, кажано со други зборови за Станко Враз, Македонците како одделна етнографска единица не постојат.