Грбовите на Македонија (7)

Македонскиот грб во ракописната Стематографија

на Павао Ритер Витезовиќ од 1694 г.

Ритеровата стематографија има наслов „Regnorum et provinciarum ilyricorum insignia genuina“, а меѓу 30 и 31 стр. има нов наслов: „Magnatum et nobilium quorud Croatiae regnum insignia“.

Според А.Матковски: „Витезовиќ од невнимание и несакајќи направил огромна грешка, која потоа оставила длабоки последици сè до денес. Тој ги заменил бугарскиот и македонскиот грб. Таква замена можела да се случи, бидејќи грбовите имаат ист амблем, но боите им се различни. Разликата била во тоа што над македонскиот грб пишува „Macedonia“, а



над бугарскиот „Bulgaria“. Витезовиќ знаел многу добро што значат боите во хералдиката. Оваа несвесна замена ја направил поради тоа што што тој не ги цртал ни составувал грбовите на балканските народи и семејства; туку тој ги сечел грбовите од некои постари збирки на грбови. Овие сечени грбови, потоа ги лепел на бела хартија што потоа ја укоричил во вид на книга. Исечоците не ги сечел заедно со написите што биле напишани над или под грбовите (во тој случај не би згрешил), туку ги сечел без нив. 

Потоа, на хартијата на која ги лепел исечените грбови го пишувал написот и така над грбот на Македонија напишал „Bulgaria“, а над грбот на Бугарија напишал „Macedonia“. За ова грешка тој никогаш не се сетил и така ја печател и Стематографијата во 1701 г., а потоа пак и Жефаровиќ ја отпечатил својата Стематографија по прмерот на Витезовиќ, заедно со ова грешка за која и Жефаровиќ не знаел. Меѓутоа, и пред и по грешката на Витезовиќ во сите грбовници и ракописи македонскиот грб е жолт лав на црвено поле, а бугарскиот е црвен лав на жолто поле, т.е. сосема обратно од стематографијата на Витезовиќ и Жефаровиќ. ...По ослободувањето на Бугарија, кога се поставило прашањето за бугарскиот државен грб, тој бил земен со оние бои какви што биле на Стематографијата на Жефаровиќ. Никој тогаш не мислел да ја проверува точноста на Стематографијата на Жефаровиќ, кој, како прв и единствен печатен хералдички труд на црковнословенски јазик, имал огромно влијание. И во двете стематографии се провлекувале истите грешки, но бидејќи тие биле печатени во многу примероци и во по две изданија, извршиле такво влијание, што по ослободувањето на Бугарија таа ги примила оние бои на својот грб, какви што биле означени во овие две стематографии, а не боите што биле во ракописните грбовници. Поради ограничениот број на таквите грбовници, повеќе од кои се наоѓале во разни манастири и дворци, т.е. на непристапни места за широк круг на луѓе, тие и не можеле да такво хералдичко влијание, какво што имале печатените стематографии, иако и со грешки. ...Заедничкото со Стематографијата на Жефаровиќ е во тоа што и во двете стематографско се дадени само земски грбови“. (Ibid. 112-113)

Македонскиот грб во печатената Стематографија

на Павао Ритер Витезовиќ од 1701 г.

Според Матковски: „Втората половина на XVII век е период на барање перспективни решнија за опстанокот Јужните Словени што се наоѓаат под власта на Турција и Австриската империја. Во овој период зрела дефиниција и образложена научна концепција за посебноста и самоботноста на Словените воопшто, а особено на Јужните Словени, дал Павле Ритер Витезовиќ (1652-1713). Тој бил писател, историчар, печатар, бакрорезец, политичар и воодушевен приврзаник на „илирската идеја“. ...Во својата книга „Cronika“, печатена во Загреб 1696 г. Витезовиќ ја изложил својата панславистичка идеја и вели дека Илир, Словенин, Словенец или Словинац е едно исто и дека јазикот илирски е исто нешто што и словенскиот. Така, сите Словени ги прогласува за Илири и истакнува дека „словенскиот народ“ живеал од изворот на Дунав до Црно Море и од Јадранското до Средоземното Море, па сè до московската држава и уште понасевер, до ледените земји. ...Интересно е кај него тоа што тој се ослободува од „илирско-австриската“ идеја и создава „илирско-хрватска“ идеја на тој начин што ги глорифицира оние симболички остатоци што ги имала тогаш Хрватска и смета дека во натамошниот развиток на и таква Хрватска може да биде база за веќање на сето тоа што е изгубено кај Јужните Словени. Поради тоа, Србија, Рашка и Бугарија [Македонија не се спомнува. - Заб. моја.] ги смета за „Onostrana Hrvatska“ а на верските разлики не им придава големо значение.

Во 1700 г. го напишал својот поетско историски труд „Plačuća Hrvatska“. Тоа е епопеја во која се прикажени два века (1501-1701) тешка борба на Хрватска против Турците и Венеција. Но веднаш по „Plačuća Hrvatska“ во истата 1700 г. ја издва „Oživjela Hrvatska“ или приказ што преставувала некогаш Хрватска и до каде се простирала таа. Овде ги употребува термините „Planinska Hrvatska“ за Хрватска, Крањска, Корушка и Штаерска и „Crvena Hrvatska“ за Србија и Рашка. Во „Crvena Hrvatska“ ги става уште Бугарија, Македонија и Тракија. Тој истакнува дека му е познато оти разни области од „Илирикот“ имаат посебни граници, дијалекти, имиња, грбови и посебни обичаи, но тоа не му пречело бидејќи тоа биле само мали разлики на еден единствен народ илирски, или словенски или хрватски.“ (Ibid. 113-115)

За хрватската политичка мисла содржана во делото на Витезовиќ „Croatia rediviva regnanate Leopolda magno Caesare“ (Оживеана Хрватска под власта на големиот цар Леополд) хрватскиот историчар Иво Периќ кажува: „Според конструкциите на тој пограмски документ „оживеана“ Хрватска се покажува како панкроатистичка творба, која се простира меѓу три мориња - Јадранското, Црното и Балтичкото. Во таа велика Хрватска - нагласувал Витезовиќ - нема разлика меѓу Хрвати, Словени и Илири, ниту пак разлика меѓу хрватскиот, словенскиот и илирскиот јазик. Во различността на називите на тој простор, тој му дал предност на хрватското име и за народот и за јазикот на тој народ.“ (Ivo Percić, Hrvatska državotvorna misalo u XIX i XX stoljeću. Zagreb 2002. 11)

И според Георги Шоптрајанов: „Историските трудови, вклучувајќи ја Стематографијата, важни се за науката со тоа што Витезовиќ прв ја развил т.н. „великохрватска идеја“, која, во политичка смисла, според него, Хрватска ги опфаќа сите југословенски земји, политичка и културна идеологија за создавање на нивно единствено име, единствен литературен јазик и слично.

Таквите мисли, подоцна се прифатени од Љуевиг Гај, идеологот на Илирското движење во Хрватска и пошироко.“ (Георги Шоптрајанов, Хералдика, сигилографија, екслибристика (Врз примери од културата на Велес). Скопје 1999. 35)

Пак според А.Матковски: „Неговите трудови [т.е. делата на Витезовиќ] од областа на лингвистиката биле „Gramatika ilirskog jezika“ и „Ilirsko-latinski rečnik“. Отука се гледа колку била сериозна и принципиелна национална концепција. Бил уверен дека јужнословенското единство треба да се гради врз база на рамноправно учество на партикуларните делови, но така што новата голема целина, да не преставува негација на одделните индивидуалности. Додека лингвистите пред него и во негово време литературниот јазик и граматиката на Јужните Словени ги составувале главно на еден дијалект, а тоа значело и негација на сите други, оваа решение тој го барал потпирајќи се на целото јазично богатство од сите краишта каде што живееле Јужните Словени и на тој начин сметал дека „sve južnoslovenske posebnosti vrijedne su da budu afirmirane“ (Цитирано според: Črnja, Kulturna historija Hrvatske, Zagreb str. 342-345).

Како што се гледа, - кажува Матковски - Витезовиќ бил основач на модерното гледање на националното прашање меѓу Јужните Словени. Повеќе од два века пред појавата на младата грѓанска класа, која ќе се соочи со ова деликатно пршање и која не ќе знае да се снајде во целата ова комплексност, тој најмногу се доближил до современите разбирања иако и кај него уште многу работи останале нејасни.

Од многубројните негови трудови најголемо политичко значење имала неговата Стематографија која во оригинал го има следниот наслов: „Stammatographia sive armorum illyricorum delineatio deskripto et restitutio, Autore Equite Paulo Ritter“. ...Стематографијата не е во бои, туку во црно-бела бакрорезна техника, но затоа со хералдичко шрафирање се означение боите. Непосредни и основни извори за Стематографијата му биле илирските грбовници што ги наоѓал по разни манастири и библиотеки, Минстеровата Gosmograpfia и делото на „Il redno de gli Slavi“, од каде што зел доста грбови. ...Занесен од пансловенската-илирска идеја, во својата Стематографија ги ставил грбовите на „sve zemlje ilirske“ т.е. од Иворот на Дунав до Црно Море и од Јадранско до Беринговиот Мореуз. Тука ги внел грбовите на оние територии, кои, според тогашните разбирања биле населени со словенски жители. Поради тоа, покрај грбовите на Русија, Чешка, Полска и другите словенски територии, тука ќе се најдат и грбовите на Албанија, Австрија, Бесарабија, Дарданија, Епир, Грција, Романија, Скитија, Тесалија, Тракија, Трансилванија, Турција, Унгарија и др. Грбовите се ставени по азбучен ред според латинската азбука. Под секој грб има четири стиха кои на латински јазик го објаснуваат грбот. ...

Слободен превод на стиховите според А.Матковски:

Златните мои штитови се украсени со црвен лав

Некогаш биле грбови на царско достоинство,

Тој го заменил големиот лав со турска чалма,

Кој (штит) ја изгубил вредноста по отсранувањето на лавот.

Витезовиќ извршил три значајни измени во македонскиот грб.

1. Овде грбот има штит во шпанска иликвадратна форма која до Витезовиќ на се појавува, туку македонските грбови имаат германска, а поретко француска форма.

2. Истотака напрвил големи измени во боите на грбот. Сè до Витезовиќ, македонскиот лав е жолт на црвено поле. Во Стематографијата на Витезовиќ е обратно: лавот е црвен на жолто-златно поле. Значи македонскиот грб ги примил боите на дотогашниот бугарски грб, бугарскиот ги примил боите на дотогашниот македонски грб. Ова е многу значајна измена, бидејќи таа се пренесува понатаму и во другите хералдички публикации, а особено кај Жефаровиќа.

3. Над главата на македонскиот лав нема круна, додека над главата над бугарскиот лав има, за разлика од илирските грбовници, каде што истотака е обратно, т.е. круна има македонскиот грб, а бугарскиот нема.

Над штитот македонскиот грб има царска круна со пет крака, украсени со дијаманти. Над грбот пишува „Macedonia“ а под него има четири стиха на латински јазик...

...И покрај тоа што Витезовиќ допуштал вакви и слични промени, кои во хералдиката не се дозволени, и покрај историските неточности и мистично-поетски толкувања на грбовите, неговата Стематографија сепак преставува значаен и прв печатен хералдички труд кај Јужните Словени и како таква вршела позитивно влијание. ...Стематографијата била еден вид прокламација дека и Словените, а особеноЈужните Словени, имаат славно минато и наедно била повик за нивно обединување. ...Сè до 1741 г., т.е. до појавата на Жефаровиќевата Стематографија, значи цели 40 години, таа била единствен печатен труд на Јужните Словени и поради тоа имала големо морално политичко значение. Нејзин голем недостаток бил тоа што била пишувана на латински јазик, кој за обичниот човек бил неразбирлив. Значи, таа била наменета за учениот свет, кој тогаш го употребувал латинскиот јазик. Овој недосток го здогледал Жефаровиќ, кој во 1741 г. издава своја Стематографија, малку изменета од онаа на Витезовиќ, но што е мошне важно била на црковсно-словенски јазик и затоа јасна за секого. По појавата на Стематографијата на Жефаровиќ, влијанието на Стематографијата на Витезовиќ се ограничило само на западниот дел на Јужните Словени... додека влијанието на Стематографијата на Жефаровиќ се проширило меѓу сите Јужни Словени, а особено кај јужнословенските народи што се наоѓаат источно од Хрватска и тоа главно, меѓу трговците и граѓанството.“ (Ibid. 112-118)

Македонскиот грб на печатите

на воените лица во Војводина од 1712-1728 г.

Според А.Матковски: „По разгромот на Карпошовото востание и во времето на повлечувањето на австриските војски, Многу Македонци, заедно со Срби, Црногорци и Албанци, се повлекувале пред навлегувањето на Турците. Особено многу Македонци имало до северните краишта на Македонија. ...Дека биле од Македонија се гледа од нивните имиња, како, на пример: „Паунко Македонац, Серзели, Манастирли, Кратовали итн.“ Овие Македонци, како воени лица, имале право на приватни печати. Амблемот на нивниот печат обично бил исправен лав каков што бил во Стематографијата на Витезовиќ. Покрај лицата по потекло од Македонија, лавот како амблем го земале и некои Срби и Црногорци, бидејќи лавот бил најсакан амблем меѓу офицерите. Податоци за употребата на македонскиот лав во печатите на воените лица во Војводина дава Груиќ... но не дава илустрации на печатите за кои станува збор, ниту кажува каде ги видел.“ (Ibid. 118-119)

Меѓу емигрантите од Македонија после Карпошевото восатание е и Велко Попович од Кратово, кој во 1704 г. во град Буда (покасно Будимпешта) препишува зборници и летописи, а во 1706 г. учествува во спроведувањето на посмртните останки на српскиот патријарх Арсенија Черноевич III од Буда до еден манастир во Срем. Велко Попович од Кратово во 1704 г. своите ракописи запишал дека потекнува од „отечество“ (родно место) „Бльгарскïе земли, от места Кратова“. (Й.Иванов, op. cit. 183)

null

Јужната граница на Пеќката патријаршија во 1640-1655 г. изработена од српкиот историчар С.Терезиќ.

Во патописот на монахот Јеротие Рачанин (калуѓер во манстирот Рача кај Бајина Башта - Србија) од 1704 г. стои: „Велес, град бугарски“. (А.Мaтковски, op.cit. 667)

Францускиот археолог и патописец Пол Лука (1664-1737) во својот „Опис на Македонија“ од 1704 г. пишува за неговото патување по крајбрежјато на Белото Море:

„Оваа област на Грција се протега од северниот брег на заливот Контеса до дното на заливот Негропонд [Евбеа, грч. остров во Белото Море. - А.М.]. Планините Олимп [Планина во Грција, меѓу Македонија и Тесалија, крај Солунскиот Залив.], Пелион [Планина во источна Тесалија.], Оса [Античко име на планина во Грција, на југ од Тесалија, крај беломорското крајбрежје.] и Пинд [Планина во Грција, меѓу Тесалија и Епир.] ја делат од Романија и Бугарија на север, од Албанија на запад, од Ливадја [Град во Грцијија, во Беотија.] на југ, и на исток е Архипелагот кој овде образува повеќе заливи. Најзначајни реки се: Аксиус [Вардар], Еригон [Црна Река во Македонија], Алијакмон [Бистрица] и Пене [Античко име на река што поминува низ градот Лариса.]. Денес таа е поделена на четири дела-области: Мaкедонија, Јaмболија, Коменилитарија и Јана, која била стара Тесалија. Ова земја, некогаш толку напредна, особени при владеењето на Филип и Александар Велики, денес е многу пропадната и грчките христијани кои тука живеат, живеат во голема беда.“

Според А.Матковски: „Од ова се гледа дека авторот [Пол Лука] ја смета Македонија за грчка област и ја поставува многу појужно отколку што е денес. Дури и во почетокот на XVIII век на многумина учени од Западна Европа уште не им било јасно што е Македонија и каде токму се наоѓала. Тие се поведувале од античкото разбирање на Македонија и оттука се гледа дека за нив овој поим уште бил неодреден. Интересно е како авторот ја дели Македонија на споменатите четири области.“ (А.Мaтковски, op.cit. 673)

Дубровничкиот пратеник Марин Кобога низ Македонија патувал од 8-13.08. 1706 г. минувајки низ Скопје, Куманово и Крива Паланка кон Ќустендил. Во неговиот патопис за народноста на македонското население се говори само за кумановското село Страцин: „...не сакавме да останеме во Страцин каде имаше само ан со неколку стари куќи на Бугари, а и овие диви“.(А.Мaтковски, op.cit. 678)

Пеќскиот патријарх Мојсеј при својот престој во Скопје во своето писмо од 04.10.1719 г. до митрополитот Викетие, кажува дека е во обиколка на своите епархии во „Блгарские земли“, т.е. во епархиите на територијата на Македонија кои биле под јурисдикација на Пеќската патријаршија.

Пеќскиот патријарх Мојсеј во своето писмо од 1722 г. до митрополитот Викентие, пишува дека во српската црква во Пеќ, од Солин дошле зографи: „еден Бугарин монах и еден Грк мирјанин со седум ученика“. (Й.Ивaнов, op.cit. 184)

Вo 1734 г. белградската митрополија собирала податоци за духовнате лица во својата епархија. Па така се спомнува: „јереј Јанко, родил се у Охриду ва Блгарскои земли, син Стојана Блгарина“. Според истиот извештај, во 1734 г. во село Клење - Белградска епархија, свештеникувал: „Јереј Петар Кленски... од село Банјани, близу Скопје“. Во изваштајот за попот Петар Кленски се кажува дека не умеал сосема добро да чита затоа што во читањето: „заносит јазиком блгарским“ - изгледа неможел правилно да ги акцентира српските зборови. (Й.Ивaнов, op.cit. 184-186)

Католичкиот надбискуп Михаило Сума (Албанец) во својот извештај од 16.12.1737 г. пишува дека градот Скопје „се наоѓа под турска власт во Кралството Србија“.(А.Мaтковски, op.cit. 761)

Во четвртата деценија од XVIII век во јужна Русија, право во Нежин, а потоа и во Одеса имало „грчка колонија“ т.е. православна црковна општина составена од емигранти од балканските простори. Во списокот на овие преселници е забележан: „Симеон Теодоров болгаринъ турецкой области з города Охрида, находился въ Нежинъ съ 1740 году“. Во овој список е забележан и: „Иванъ Димитрiевъ Сталевский болгаринъ Македонской провинцiи з города Искип [Скопје], заехал въ Нежинин въ 1745 году“.(Й.Ивaнов, op.cit. 186)

Македонскиот грб во грбовникот

наречен „Codex Kevešić“ од 1740 г.

Во времето кога А.Матковски ја подготвувал својата книга грбовникот наречен „Codex Kevešić“ се чувал како семејна реликвија во семејството на Глиго Ведран во Сплит. Во оваа семејство не било познато откога овој грбовник бил во нивна семејна сопственост. Создавањето на овој грбовик според хартијата на која е нацртан се датира од 1740 г. Не познато кој го правел грбовникот, но според тоа што во него некои грбови се повторувале и по двапати, но под различни имиња, А.Матковски заклучува дека грбовникот е изработен од: „некој што не се разбирал многу од хералдика, или се збркал во прецртувањето, па на две различни места цртал ист грб“. На корицата на грбовникот стои „Stemmi illirici esteri“, а на првата непагирана страница: „Diverse Armi dei Re Imperatore, Contadi e Duchi d’Ungaria e Bosna“.

Според А:Матковски: „Македонскиот грб, по својата композиција, сепак се разликува од другите посебни македонски грбови. Амблемот му е жолт лав на црвено поле. Над главата над лавот нема круна. Штитот на грбот има француска форма за разлика од другите македонски грбови, кои претежно имаат гераманска форма на штитот. Штитот наоколу е во рамка што не е случај кај другите македонски грбови. Над штитот има петокрака војводска круна украсена со дијаманти. Под штитот пишува: „Macedoniae“ без лента. Под целиот грбовник написите се само на латински.

Во овој грбовник македонскиот грб се сретнува и во составот на општиот грб... како и обично, е во првото горно поле во десната хералдичка страна: тоа е жолт полуисправен лав на црвено поле. ...Бугарскиот грб е црвен лав на жолто поле. ...доминира уште „илирско-австриската идеја“, а тоа се гледа од тоа што во средината и над грбот се наоѓа црниот австриски двоглав орел“. (119-121)

Македонскиот грб во Стематографијата

на Христофор Жефарович од 1741 г.

Според А.Матковски: „Христофор Жефаровиќ бил зограф, иконописец, калуѓер, трговец, прв македонски хералдичар и еден од најраните македонски преродбеници. Инаку самиот се потпишувал: „иллирïко рассïанскïи общïй зографъ“ и во средината на XVIII бил најбараниот уметник на просторот меѓу Солун и Пешта. За овој надарен уметник многу е пишувано како во општата историја, така и во историјата на уметноста. Предвоената [Се мисли на Втората светска војна.] историографија го сметала за Бугарин или Србин. Вељко Петровиќ во 1929 г. напишал текст за Жефаровиќ во Народната енциклопедија од Станое Станоевиќ, во којa прв напишал дека Жефаровиќ бил Македонец. Постои и мислење дека бил Влав од Дојран. За неговото родно место е сметан Охрид, или околијата на Охрид, но сè повеќе преовладува мислењето дека бил од Дојран.“ (Ibid. 121) Според В.Златарски, неспорно е дека Христифор Жефарович е роден во Дојран. Како година во која е роден Х.Жефарович се посочува 1690 г., но овој податок се смета за несигурен.

Завештанието на Х.Жефарович во почетокот на XX век се чувало во делото бр. 326 на Синодалниот архив во Петроград. Според Ј.Иванов: „Споменатото дело носи наслов: „1754-го года септабря 7-го дня. По доношенiю колегiи Иностраныхъ делъ о пожиткахъ свящтеника булгаря Зафаровича, кои оставлены въ Москве подъ охраненiемъ синодалнаго ризничесво.“ Од делото дознаваме дека Жефаровиќ имал брат свештеник по име Продан, а за неговиот роден крај дознаваме меѓу другото и од зборовите: „имеются по немъ оставшiя въ живых въ турецкой области въ првославной архiепископiи Салонской (т.е. Солунской) въ городе Догрiане братъ родной свящтеникъ и протчiя сродники“. (Й.Иванов, op. cit. 187)

Во посветата на Павел Ненадовиќ посветена на Х.Жефарович, спомнатиот српски патријаршискиот писар, на Х.Жефарович му се обраќа со: „ревнителју отечества Болгарскаго“. Изгледа Х.Жефарович меѓу неговите современици бил познат, или доживуван, како ревносен национален деец на „отечества Болгарскаго“.

А.Матковски ги премолчал податоците за националноста на „најраниот македонски преродбеник“ кои се спомнуваат делото бр. 326 на Синодалниот архив во Петроград и во посветата на Павел Ненадовиќ напечатена во Стематографијата на „прв[иот] македонски хералдичар и еден од најраните македонски преродбеници“.

Според Б.Ристовски: „Со засилувањето на Русија, особено кон XVIII и на почетокот на XIX в., со разгорувањето на интересот кон словенството и посебно кон старословенскиот јазик и неговата првобитна татковина [Според Б.Ристовски „првобитна татковина“ на „старословенскиот јазик“ е Македонија.], бугарското име почна одново по инерција да се реактивира за Македонија, бидејќи истражувачите го наоѓаа во старите пишани споменици на словенски и други јазици. Затоа и не е никаква случајност појавата на македонскиот јазик во Четиријазичникот на москополскиот даскал Даниил под бугарското име, ниту пак декларирањето на дојранчанецот Хр.Жефаровиќ меѓу другото и како Бугарин. Во таа светлина треба да се гледаат и изјавите на некои Македонци пред В.Карџиќ на почетокот на XIX в. дека се Бугари, како и пишувањето на нашите први книжовници од поновото време [т.е. средината на XIX в.] дека нивниот јазик бил „словено-бугарски“. Дури и многу е укажувачки во тој поглед насловот на „Огледало“ на К.Пејчиновиќ, каде што се вели дека книгата е напишана на „препростејшим и некнижним јазиком болгарским долнија Мисии“. Вакви и слични изјави наоѓаме кај сите наши писатели и културни дејци од првата половина на XIX в., па и подоцна, и тоа никако не треба да се објаснува како резулатат на некаква бугарска пропаганда, зашто за таква може да се зборува дури кон крајот на 50-тите и во 60-тите и 70-тите години на минатиот век [т.е. на XIX в]... Сè дотогаш, меѓутоа, може да се смета дека сме имале истоименост на преставниците на два[та] народа...“ (Б.Ристовски, op. cit. 65-66)

Грбот на Мизија во Стематографијата на Х.Жефарович. Симболот на Мизија е две златни круни свртени во основата, на сина позадина.

Според Асен Василев: „Сеуште не е јасен одговорот на прашањето каде и кај кого Жефарович го стекнал уметничкото образование. Веројатно тој го научил живописното и гравреското мајсторство во слободните австриски земји, каде покасно побарал поле за дејност.“ (Христофор Жефарович, Стематография - Изибражение оружий илирических Виена 1741. Факсимилно издание, коментирано от Асен Василев. София 1986. 10)

Пак според А.Матковски: „Жефаровиќ се школувал во грчките училишта и поради тоа на своите трудови често се потпишувал на грчки. Уметнички бил формиран во македонските културни центри (Солун или Охрид), каде што веќе биле навлезени елементите на западната уметност. Со ваква ликовна ориентација и со несомнена надареност, овој иероѓакон, со некои свои роднини, тргнал од Дојран, каде што останале неговите родители, и дошол во Војводина, во Карловачката митрополија, во средината што за него била духовно зрела. Но до крајот на својот живот одржувал тесни врски со својот роден крај. Не е позната годината на неговото доаѓање во Војводина, неговото име за прва пат се спомнува во Белград во 1734 г., каде бил познат како добар зограф. ...Веројатно не отишол сам од Македнија во Австриската монархија, туку со група зографи ако што тогаш било обичај. Во прилог на ова оди и тоа што со него се спомнува неговиот роднина Георги Жефаровиќ, кој исто така му се посветил на сликарството. Заслугата на Христофор Жефаровиќ е и во тоа што цели 20 години успешно влијалел врз словенската уметност во Војводина. Кон средината на 1753 г. заради трговија тргнал за Русија каде стигнал на 5 август и отседнал во манастирот Водици. На 18 септември ненадејно умрел во Москва. Дека трговските работи му оделе одрака се потврдува од тоа што зад себе оставил голем имот во разни трговски центри на Средна Европа. Ова се гледа од неговиот тестамент што го напишал во Токај на грчки јазик и во кој се спомнуваат неговите должници за Виена, Земун, Букурешт, Ерусалим и Москва и др.

Портретите на „Св.Методиј, архиепископ Моравски и Серафим архиепсикоп српски“ во Стематографијата на Х.Жефарович.

Во Војводина Жефаровиќ прво се ориентирал кон животописот. Ниту еден труд од неговиот ран период не е зачуван, но се знае дека имал голем углед, штом во 1737 г. му било доверено зографирањето на црквата во манастирот Боѓане во Бачка. ...може да се рече дека Жефаровиќ е прв уметник од црковните редови кој настојувал да се ослободи од зографската традиција и да ги прифати тековите на новата уметност со кој започнува ренесансата во Војводина. Следната негова голема работа е зографирањето на црквата во Шиклиш во 1739 г. 

... Неговиот сликарски и зографски занает што го научил во некој македонски манастир, а кој особено се афирмирал во животописот во Боѓање и во Шиклош, сепак не бил настан од интерес за нацијата. Најголема слава меѓу сите Јужни Словени, а особено меѓу Србите му донела неговата граверска и издавачка работа. По 1740 г. постепено го напуштал сликарството и сè повеќе се ориентирал кон бакрорезот и граверската уметност, што сè повеќе влегувала во употреба, а особено во врска со печатењето книги и бидејќи имало сè помалку порачки за ѕиден животопис.

Српскиот народ во Унгарија кон средината на XVIII век доживувал духовна и културна преродба. Во оваа преродба, којашто била потпомогната и од ликовната уметност, и трудовите на Жефаровиќ имаат значајна улога. Во тоа време Србите немале своја печатница и затоа ги издавале своите книги со халкографија, т.е. со режење на текстот на бакарна плоча. Српските патријарси залудно се обидувале да добијат одобрување за своја печатница. Поради тоа, патријархот Арсение Јовановиќ ангажирал бакроресци што целата книга ја режале во бакар. Така работат на Жефаровиќ всушност ја преставува првата печатница во Војводина. Таа му донела голема популарност како меѓу црковните кругови, така и меѓу граѓанството што се формирало. Како гравер и бакрорезец Жефаровиќ бил експоненет на политиката на Карловачката митрополија, а неговата работа била цврсто сврзана со позитивните општествени движења во тоа време. ...Прво печател разни црковни текстови, слики на светци и на крајот слики и книги со световна содржина. Бидејќи знаел убаво да црта, тој брзо се прилагодил кон новата техника што ја научил од виенскиот бакрорезец Тома Месмер. Најважни негови работи во бакрорез биле четириве книги:

Иако ниедна од овие четири книги не била оригинална, туку сите биле превод, тие имале огромно значение во преродбата на Јужни Словени, а особено првата. Од сите ови книги, само Стематогрфијата има уметнички и графички квалитет... За името на Жефаровиќ се сврзуваат и два учебника: буквар и граматика, како и многубројни бакрорези на тогашните истакнати луѓе од Војводина. Букварот бил од московски тип само со 12 листа, а граматиката била исто така препечатена од едно руско издание.

...од 1740 г. Жефаровиќ се ориентирал исклучиво кон бакрорезната техника. Војводинските мајстори дотогаш ја познавале само техниката во дрворезот. ...Има претпоставки дека Жефаровиќ ја научил графичката техника уште во Македонија, каде што имал прилики да види грчки бакрорези од втората половина XVII на и првата половина на XVIII век, кои се печатени во Венеција.

За нас е многу важно тоа што тој одржувал многу тесни врски со богатите македонски и влашки трговци од Македонија, од кои често примал порачки. На новата техника изработил многу икони за богатите граѓани, за црквите и манастирите од Солун, Серез, Москополе, Берат, Елбасан и Охрид. ...Најголемата гравура ја изработил во 1743 г. Тоа бил бакрорезот „Св.Кузман и Дамјан“... Во истата 1743 г. го изработил големиот бакрорез „Св.Наум Охридски“. И во овој случај Жефаровиќ со своите мотиви бил сврзан со својата татковина Македонија. Го инспирирал култот на охридскиот светец и затоа бакрорезот е полн со епизоди од неговиот живот како и слика на манастирот св.Наум со Охридското Езеро. Покрај манастирот и езерото на бакрорезот се прикажани и околните планини и населби со Охрид, Поградец, па дури и далечното Москополе. 

...Колку бил голем уметничкиот опус на Жефаровиќ се гледа и од многубројните уметнички црковни и везови за православните цркви, растурени по разни музеи, цркви и манастири во Војводина, Македонија, Белград, Бурешт, Ерусалим, Москва и др.“ (А.Матковски, op. cit. 121-125)

Портретите на „Св.Наум Чудотворец и Св.Никодим Мироточец сушт в Белграде, Албаниј“ во Стематографијата на Х.Жефарович.